Zaburzenia percepcji słuchowej u dzieci przedszkolnych

„Słyszeć nie znaczy słuchać,
bo słuch jest zmysłem, a słuchanie sztuką”

                Mowa, muzyka, hałasy…- przeróżne dźwięki to wrażenia słuchowe, które możemy codziennie odbierać. Doświadczanie ich jest jednym z kanałów, dzięki którym poznajemy świat, jaki nas otacza. Małe dzieci słysząc mowę bliskich osób reagują ożywieniem. Gdy do ich uszu docierają nieznane im lub nieprzyjemne dźwięki, reagują niepokojem i lękiem. Warto nadmienić, że okres przedszkolny (3-6 lat) to kluczowy czas w rozwoju dziecka, szczególnie w zakresie mowy, komunikacji i poznawania świata. Jednym z fundamentów tych procesów jest sprawnie funkcjonujący tzw. system słuchowy – nie tylko w aspekcie fizjologicznym (słuch fizyczny), ale także poznawczym, czyli percepcja słuchowa. Zaburzenia w tym obszarze mogą poważnie utrudniać rozwój językowy, emocjonalny
i społeczny dziecka. Mimo, iż może mieć ono prawidłowy słuch fizyczny, a więc dobrze słyszeć, może wykazywać trudności w rozumieniu, przetwarzaniu i interpretowaniu bodźców dźwiękowych. Takie trudności nazywamy zaburzeniami percepcji słuchowej. Mogą one negatywnie wpływać nie tylko na rozwój mowy, ale także na naukę czytania i pisania.

Czym jest percepcja słuchowa?

Percepcja słuchowa (czyli słuchowe przetwarzanie informacji) to zdolność do odbierania, różnicowania, lokalizowania, zapamiętywania i rozumienia dźwięków, w tym także mowy. Dzięki percepcji słuchowej dzieci uczą się aktywnie słuchać, co z kolei jest potrzebne, by nabywały mowę droga werbalną. Potrafią również rozpoznawać różnice między dźwiękami, zapamiętywać sekwencje słowne, rozumieć polecenia, a także uczyć się mówić
i czytać.

Do głównych funkcji percepcji słuchowej należą:

• Słuch fonemowy – zdolność do rozróżniania dźwięków mowy (fonemów),
• Słuch tonalny – rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków pod względem wysokości, natężenia czy barwy,
• Słuchowy zakres pamięci – zapamiętywanie i odtwarzanie sekwencji dźwięków lub słów,
• Analiza i synteza słuchowa – dzielenie słów na sylaby i głoski, składanie poszczególnych wyrazów z głosek,
• Rozumienie mowy – zdolność do interpretowania i rozumienia wypowiedzi innych osób.

Zaburzenia percepcji słuchowej u dzieci przedszkolnych polegają na trudnościach w odbiorze i przetwarzaniu informacji dźwiękowych, mimo braku uszkodzeń narządu słuchu. Dziecko słyszy dźwięki, ale nie potrafi ich prawidłowo zinterpretować. Trudności mogą dotyczyć mowy innych osób, rozróżniania podobnych dźwięków, lokalizowania źródła dźwięku, czy zapamiętywania prostych i złożonych słownych instrukcji.

Przyczyny zaburzeń percepcji słuchowej:

• Niedojrzałość układu nerwowego – szczególnie u dzieci urodzonych przedwcześnie lub z obciążonym wywiadem okołoporodowym,
• Przewlekłe infekcje uszu (np. wysiękowe zapalenie ucha środkowego) – nawet przejściowe pogorszenie słuchu może zakłócić rozwój percepcji słuchowej,
• Zaburzenia integracji sensorycznej – trudności z przetwarzaniem bodźców zmysłowych,
• Dziedziczność i czynniki genetyczne – zaburzenia mogą występować rodzinnie.
• Zaburzenia neurologiczne – np. w wyniku uszkodzeń OUN,
• Zaburzenia rozwojowe – np. autyzm, ADHD.

Najczęstsze objawy zaburzeń percepcji słuchowej u dzieci w wieku przedszkolnym:

• trudności w rozumieniu poleceń słownych, szczególnie w hałaśliwym otoczeniu,
• częste prośby o powtórzenie wypowiedzi,
• mylenie podobnie brzmiących słów lub dźwięków (np. „t” i „d”, „k” i „g”, „p” i „b”),
• mowa bezdźwięczna,
• problemy z koncentracją uwagi podczas wypowiedzi nauczyciela lub rodzica,
• opóźniony rozwój mowy lub nieprawidłowa artykulacja,
• trudności z nauką piosenek, wierszyków i rymowanek,
• męczliwość w sytuacjach wymagających słuchania,
• nadwrażliwość na dźwięki lub ich ignorowanie,
• trudności z analizą i syntezą słuchową (problemy z dzieleniem słów na sylaby
  i głoski),

Terapia i wspomaganie rozwoju percepcji słuchowej:

• zajęcia logopedyczne - rozwijanie słuchu fonemowego, analiza i synteza słuchowa, ćwiczenia pamięci słuchowej,
• zajęcia korekcyjno-kompensacyjne - ukierunkowane na rozwój funkcji poznawczych,
• trening słuchowy - metodą Tomatisa, Warnkego,
• ćwiczenia muzyczne i rytmiczne - piosenki, rytmizacja, zabawy z dźwiękiem,
• gry i zabawy słuchowe - rozpoznawanie dźwięków, segregowanie dźwięków, „echo słowne”,
• praca z rodzicami - dostarczanie prostych wskazówek do codziennego treningu
  w domu.

Warto nadmienić, że chociaż przedszkolaki nie potrafią jeszcze czytać, to słuchanie czytanych im książeczek stanowi doskonałą okazję do ćwiczeń procesów przetwarzania informacji, niezbędnych w przyszłości, gdy już opanują tę umiejętność. Ważna jest więc uważna obserwacja dzieci przez rodziców, nauczycieli i specjalistów, a w przypadku trudności szybkie podjęcie działań diagnostycznych i terapeutycznych, co pozytywnie wpłynie  na efektywność prowadzonych form stymulacji. Dzięki odpowiedniej terapii
i wsparciu możliwe będzie znaczące poprawienie funkcjonowania dziecka i stworzenie mu warunków do harmonijnego rozwoju.

                                                                                Opracowała: Marta Zawadzka

Literatura:

1. Mauer A., red., Dźwięki mowy, program kształtowania świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych, Kraków
2. Zakrzewska B., Trudności w czytaniu i pisaniu, modele ćwiczeń, Warszawa,
3. Kapucińska‑Kozakiewicz J., Baj‑Lieder M., Terapia pedagogiczna w przedszkolu
   z elementami SI. Zaburzenia przetwarzania słuchowego. Literka.pl. Literka
4. Kłosowska A., Zaburzenia przetwarzania słuchowego u dzieci w wieku przedszkolnym. Zbiór dobrych praktyk dla nauczycieli i rodziców. Literka.pl. Literka
5. Gajdemska-Koguciuk A., Percepcja słuchowa, Strefa Logopedy
6. Dudzik D., Ćwiczenia słuchu fonematycznego, Strefa Logopedy

Dysleksja rozwojowa to specyficzne zaburzenie w uczeniu się, które objawia się trudnościami w czytaniu i pisaniu, mimo prawidłowego rozwoju intelektualnego, motywacji
i sprzyjającego środowiska edukacyjnego. Szacuje się, że problem ten dotyczy nawet 10–15% dzieci w wieku szkolnym, częściej dotykając chłopców. Kluczowe znaczenie dla skutecznej pomocy ma jak najwcześniejsze rozpoznanie ryzyka dysleksji - już na etapie przedszkolnym lub wczesnoszkolnym – zanim pojawią się poważne trudności edukacyjne i emocjonalne.

Co może wskazywać na ryzyko dysleksji?

Objawy ryzyka dysleksji można zaobserwować już u małych dzieci, a mogą się nasilać w wieku przedszkolnym. W wieku niemowlęcym i poniemowlęcym dzieci z tzw. ryzyka dysleksji wykazują opóźnienia w rozwoju mowy i ruchowym. Później niż rówieśnicy wypowiadają pierwsze słowa i zdania. Ponadto są mniej sprawne manualnie i nieporadne
w samoobsłudze. W wieku przedszkolnym trudności sprawia im zapamiętywanie wierszyków i piosenek. Mają  kłopoty związane z rozpoznawaniem rymów, a także trudności
z koncentracją uwagi i motoryką małą (np. problemy z rysowaniem, czy wycinaniem). Mylą ponadto podobne dźwięki mowy (np. „b” i „p”, „k” i „g”), prawą i lewą stronę w schemacie ciała i w przestrzeni. U dzieci starszych, w wieku wczesnoszkolnym, objawy mogą przybrać formę  wyraźnie wolniejszego tempa czytania, niezrozumienia czytanego tekstu, częstego gubienia linijek, przestawiania liter w słowach, czy trudności z poprawną pisownią, mimo znajomości zasad ortografii.

Czynniki zwiększające ryzyko

Ryzyko dysleksji rośnie, gdy w rodzinie występowały już przypadki tego zaburzenia -istnieje bowiem silny komponent genetyczny. Istotne są również czynniki okołoporodowe,
w tym wcześniactwo, niska masa urodzeniowa, niedotlenienie w czasie porodu, czy powikłania w okresie ciąży. Dodatkowo, niedostateczna stymulacja językowa we wczesnym dzieciństwie może wpływać na rozwój dziecka w obszarze fonologicznym, co może mieć później znaczenie w nabywaniu umiejętności czytania i pisania.

Dlaczego wczesna diagnoza jest tak ważna?

Im wcześniej rozpoznane zostanie ryzyko dysleksji, tym większa szansa na skuteczną interwencję. Dzięki odpowiednio dobranym ćwiczeniom i wsparciu specjalistów (np. logopedy, psychologa, pedagoga) można zmniejszyć skalę trudności dziecka na późniejszych etapach edukacji. Wczesna pomoc nie tylko poprawia umiejętności szkolne, ale także chroni dziecko przed obniżeniem samooceny, trudnościami emocjonalnymi, frustracją,  niechęcią do nauki, które często towarzyszą nierozpoznanym problemom.

Co może zrobić rodzic?

Rodzice odgrywają kluczową rolę w rozpoznaniu wczesnych objawów. Jeśli pojawiają się niepokojące sygnały, warto skonsultować się z wychowawcą, pedagogiem lub psychologiem przedszkolnym/szkolnym. Ważnym krokiem powinna być również konsultacja w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, gdzie specjaliści przeprowadzą diagnozę psychologiczno-pedagogiczną i udzielą szczegółowych wskazówek do dalszej pracy.
W niektórych przypadkach konieczna jest też diagnoza neurologiczna lub logopedyczna.
W domu warto więc wspierać wszechstronny rozwój dziecka, m.in. językowy poprzez codzienne czytanie, zachęcanie do opowiadania, zabawy słowne, rymowanki, jak również poprzez ćwiczenia funkcji wzrokowych, manualnych i grafomotorycznych.

Pamiętajmy, że dysleksja nie oznacza braku zdolności –  bardzo wiele osób z tym zaburzeniem odnosi sukcesy na wielu płaszczyznach. Ważne jest jednak wczesne rozpoznanie ryzyka i podjęcie odpowiednich działań, zanim trudności utrwalą się i wpłyną niekorzystnie na dalszy rozwój. Świadomość, czujność i współpraca dorosłych - nauczycieli, rodziców
i specjalistów - mogą znacząco poprawić jakość funkcjonowania dziecka z ryzykiem dysleksji.

Opracowała: Marta Zawadzka

Wskazówki dla rodziców:

 1. Praca w zakresie mowy

Rozmawiaj z dzieckiem wolniej, podkreślając słowa kluczowe poprzez odpowiednią intonację i akcent.

Każdy może być ojcem, ale trzeba być wyjątkowym, żeby być tatą. (Anne Geddes)

            Koniec roku szkolnego to zwykle wyczekiwany i emocjonujący dzień, bo rozpoczynają się wakacje. Zwiastują wreszcie upragniony czas odpoczynku od nauki
i obowiązków szkolnych.

Rozwój mowy u dzieci jest złożonym procesem, na który wpływa wiele czynników, w tym sposób karmienia.