Rozwój mowy u dzieci jest złożonym procesem, na który wpływa wiele czynników, w tym sposób karmienia. Analiza badań naukowych pokazuje, że zarówno karmienie piersią, jak i karmienie butelką, a także wprowadzanie pokarmów stałych, mogą mieć znaczący wpływ na rozwój artykulacji mowy. Oto przegląd badań dotyczących wpływu różnych metod karmienia na rozwój mowy u dzieci:

Karmienie piersią

1. Wzmacnianie mięśni jamy ustnej: Badania pokazują, że karmienie piersią wspomaga rozwój mięśni jamy ustnej. Ssanie piersi wymaga skoordynowanej pracy mięśni języka, warg, policzków i szczęki, co może przyczyniać się do lepszego rozwoju artykulacji.
2. Koordynacja ssania, połykania i oddychania: Proces ten jest bardziej skomplikowany podczas karmienia piersią niż butelką, co może sprzyjać lepszej koordynacji mięśni potrzebnych do mowy .

Karmienie butelką

1. Technika ssania: Ssanie smoczka wymaga innej techniki niż ssanie piersi, co może prowadzić do różnic w rozwoju mięśni jamy ustnej. Niektóre badania sugerują, że karmienie butelką może być mniej korzystne dla rozwoju mięśni potrzebnych do mowy .
2. Problemy z zgryzem: Długotrwałe używanie butelki może prowadzić do problemów z zgryzem, co może wpływać na artykulację. Badania pokazują, że dzieci karmione butelką mogą częściej mieć problemy z zgryzem niż dzieci karmione piersią. Wybierając butelkę dla swego malucha powinniśmy starać się sięgać po tą, która najbardziej przypomina karmienie piersią.

Wprowadzanie pokarmów stałych

1. Żucie i gryzienie: Wprowadzenie pokarmów stałych, które wymagają intensywnego żucia i gryzienia, pomaga w rozwijaniu i wzmacnianiu mięśni szczęki, języka i policzków. Badania wskazują, że dzieci, które wcześniej zaczynają jeść pokarmy stałe, mogą mieć lepiej rozwiniętą artykulację .
2. Różnorodność tekstur: Eksperymentowanie z różnorodnymi teksturami pokarmów stymuluje rozwój sensoryczny i motoryczny jamy ustnej. Różne tekstury wymagają od dziecka adaptacji do nowych wyzwań, co pozytywnie wpływa na rozwój mowy .

Rola różnorodności pokarmów:

1. Stymulacja sensoryczna: Różnorodne smaki i tekstury pokarmów stymulują sensoryczne receptory w jamie ustnej, co może przyczyniać się do lepszego rozwoju mowy .
2. Rozwój mięśni jamy ustnej: Pokarmy wymagające gryzienia i żucia wspomagają rozwój mięśni niezbędnych do artykulacji, co jest potwierdzone przez liczne badania .

Sposób karmienia ma znaczący wpływ na rozwój mowy u dzieci. Karmienie piersią wydaje się mieć przewagę pod względem wsparcia rozwoju mięśni jamy ustnej i koordynacji ssania, połykania oraz oddychania. Długie karmienie butelką, chociaż jest wygodne, może prowadzić do problemów z zgryzem, które mogą wpłynąć na artykulację. Wprowadzenie różnorodnych pokarmów stałych i stymulowanie dziecka do żucia i gryzienia może również wspomagać rozwój mięśni jamy ustnej i artykulacji.Mowa to nie tylko nauka znaczeń czy umiejętność używania słów, ale także element motoryczny, w który wchodzą struktury i mięśnie okolicy ustno-twarzowej, a które dziecko musi rozwijać i ćwiczyć od urodzenia. Zatem dziecko, które nie ćwiczy języka tworzącego bolus pokarmowy, ani szczęk rozgniatających pokarm, będzie miało duże trudności z odtworzeniem dźwięków takich  jak /l /o /r/.  W sytuacji gdy dziecko prawidłowo zamyka wargi wokół piersi oraz wokół łyżki czy szklanki, sprawia, że mięśnie te nabywają odpowiednią siłę i koordynację do prawidłowej artykulacji fonemów /p/ lub /m/, w których tworzeniu wymaga się dobrego uszczelnienia wargowego.

Jeśli nie zapewnimy dziecku w domu odpowiedniego odżywiania, dostosowanego do jego wieku, pojawią się wzorce negatywnie wpływające na mowę, takie jak: wysunięty język, ślinienie się, otwarte usta i oddychanie torem ustnym.

Oprócz części mięśniowej warto pomyśleć  o rozwoju sensorycznym dziecka. Dziecko, któremu podaje się zmiksowane  jedzenie, nie rozwija się w taki sam sposób w zakresie zmysłów jak dziecko, które doświadcza tekstur, kolorów, smaków i temperatur. Miękkie zielone brokuły i twarda żółta kukurydza dostarczają różnych bodźców.

Jak pomóc dziecku rozwijać mowę poprzez jedzenie:

1. Zaleca się, aby w wieku dwunastu miesięcy zacząć używać kubeczków treningowych. Przy wyborze smoczka „uspokajacza” sugerujemy się jego wagą i miękkością. Jeśli smoczek będzie używany dłużej niż jest to konieczne, mogą rozwinąć się wady zgryzu, które będą powodować trudności w artykulacji u dzieci.
2. Rozpoczynając karmienie papką, zaleca się początkowo używać płaskich łyżeczek i unikać czyszczenia łyżką lub serwetkami nadmiaru pokarmu, który zalega w ustach dziecka. Zaleca się, aby to dziecko usuwało nadmiar pokarmu, motywując się do wystawiania języka na wszystkie strony.
3. Starajmy się przygotowywać pokarm o różnorodnym kolorze, smaku, teksturze, temperaturze i rozmiarach. Można wdrożyć Baby Led Weaning, ważne jest jednak, aby znać specyfikę tej metody, ponieważ pozwala ona dziecku na samodzielne jedzenie – na początku bez konieczności używania łyżek i papek.
4. Pamiętajmy, że trwanie zbyt długie na kaszkach, papkach i przecierach przynosi więcej szkód niż wczesna ekspozycja dziecka na produkty stałe, bowiem nie wykształca w dziecku odruchu gryzienia i żucia, a co za tym idzie przyczynia się do rozwoju zaburzeń mowy oraz zaburzeń żywienia.
5. Pomocne jest korzystanie ze słomek, jednak przed podaniem dziecku napoju  przez słomkę zaleca się, aby dziecko nabrało dobrej kontroli nad szklanką. Słomka pozwala rozwijać siłę ust i kontrolować język. Pamiętajmy jednak by nie była wkładana do buzi zbyt głęboko. Słomkę otulamy ustami i nie pozwalamy dziecku jej gryźć.
6. Sposób żucia powinien być odpowiedni, tj. z zamkniętymi ustami i bez wysuwania języka i utraty pokarmu podczas żucia. Mięsnie jamy ustnej wzmacniają chrupiące potrawy, na przykład marchewki, krakersy czy jabłka.
7. Podczas karmienia dzieci pokarmem stałym nie zaleca się krojenia pokarmu na bardzo małe kawałki, ponieważ przecinanie pokarmu zębami prze dziecko pomaga wzmocnić szczękę.
8. Regularne rytuały związane z karmieniem mogą tworzyć przewidywalne i bezpieczne środowisko dla dziecka, sprzyjając rozwojowi językowemu.
9. Pamiętaj, aby nie zmuszać dziecka ani nie karcić a pozwolić mu dostosować się do sposobu odżywiania we własnym tempie.
10. Szanuj etapy rozwoju i nie podawaj dziecku jedzenia z wyprzedzeniem.
11. Jeśli czujesz, że potrzebujesz pomocy, wskazane jest zwrócenie się do specjalisty np. logopedy, który może ocenić Twoje trudności i potrzebę bezpośredniej lub pośredniej interwencji.

Bibliografia

1. Victora, C. G., et al. (2016). Breastfeeding in the 21st century: epidemiology, mechanisms, and lifelong effect. The Lancet, 387(10017), 475-490.
2. Górnik-Durose, E. (2019). The role of breastfeeding in the development of speech articulation in children. Logopedia, 48, 93-104.
3. Geddes, D. T., et al. (2008). Tongue movement and intra-oral vacuum in breastfeeding infants. Early Human Development, 84(7), 471-477.
4. Northstone, K., et al. (2012). Duration of breastfeeding and risk of speech problems in children. Early Human Development, 88(9), 677-683.
5. Viggiano, D., et al. (2004). Breast feeding, bottle feeding, and non-nutritive sucking; effects on occlusion in deciduous dentition. Archives of Disease in Childhood, 89(12), 1121-1123.
6. Mason, S. J., et al. (2008). The impact of early chewing experiences on the development of the masticatory system. Journal of Oral Rehabilitation, 35(3), 199-213.
7. Arvedson, J. C. (2008). Feeding children with dysphagia. The ASHA Leader, 13(4), 10-13.
8. Wilson, E. M., & Green, J. R. (2009). The development of jaw motion for mastication. Early Human Development, 85(6), 407-411.
9. Palmer, M. M., & Horn, S. (1978). Feeding and the early development of oral motor skills. American Journal of Occupational Therapy, 32(8), 507-512.
10. Stevens, J. (2010). The relationship between chewing and speech articulation. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 53(5), 1102-1111.

opracowała : Karolina Przybyło -logopeda, neurologopeda