2 kwietnia to Światowy Dzień Świadomości Autyzmu. Został on ustanowiony w 2008 r. Jego celem jest propagowanie wiedzy na temat autyzmu i budowanie wrażliwości społecznej w tym zakresie.

Autyzm jest zaburzeniem rozwoju związanym z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego.Pierwsze sygnały autyzmu mogą pojawić się przed 3 rokiem życia. Zdarza się jednak, że już w okresie niemowlęcym rodzice zauważają, że ich dziecko rozwija się inaczej. Symptomy mogące sugerować zaburzenia ze spektrum autyzmu przyjmują różną postać. Nie istnieje całościowy wzorzec zaburzeń, jednak rodzice powinni zwrócić szczególną uwagę na niektóre zachowania dziecka. Zaniepokojeni rodzice bardzo często pytają, jak rozpoznać pierwsze sygnały autyzmu?

Pierwsze objawy autyzmu (u dzieci przed 3. rokiem życia)

Oznaki autyzmu można zaobserwować już u niemowląt i dzieci do trzeciego roku życia. Za takie pierwsze symptomy na wczesnym etapie rozwoju uważane są trudności z nawiązaniem i utrzymaniem kontaktu wzrokowego, niechęć do przytulania się czy brak uśmiechu na widok opiekuna (ograniczenie mimiki). Sygnałem zaburzenia może być również niereagowanie na głos rodziców oraz brak zainteresowania innymi dziećmi. Niepokojącym objawem w pierwszych latach życia dziecka jest także niedzielenie uwagi (niepodążanie za wzrokiem osoby dorosłej) i niewskazywanie palcem na przedmioty czy sytuacje, które budzą zainteresowanie.

Pierwszym z sygnałów na które rodzic powinien zwrócić uwagę może być brak gaworzenia. Jest to obszar, który warto monitorować, ponieważ zaburzony rozwój mowy może mieć inne podłoże, jednak często zdarza się, że towarzyszy spektrum autyzmu. Poza brakiem początków mowy, może być to także uboga mimika i rzadkie okazywanie emocji. Rodzice dzieci, u których później zdiagnozowano autyzm, często wspominają, że już w okresie niemowlęcym zdarzały się sytuacje gdy dziecko błądziło wzrokiem i sprawiało wrażenie nieobecnego.

Symptomy mogące predysponować do zaburzeń ze spektrum autyzmu mogą być widoczne podczas prób zaangażowania dziecka w zabawę lub inne wspólne aktywności, zarówno przez rodziców, jak i rówieśników. Sygnałem mogącym sugerować zaburzenia ze spektrum autyzmu może być brak reakcji dziecka na podawaną zabawkę lub pokazywany przedmiot. Powtarzająca się sytuacja, gdy dziecko nie będzie zainteresowane, powinna skłonić rodziców do zbadania, z czego wynika brak entuzjazmu u dziecka.

Kolejnym aspektem wartym uwagi jest obserwacja w jaki sposób dziecko bawi się gdy przebywa samo. Należy zwrócić uwagę czy zdarzają się sytuacje, gdy zabawa przebiega w ten sam sposób, tą samą zabawką przez wiele godzin. Zazwyczaj dzieci szybko nudzi zajmowanie się jedną czynnością przez dłuższy czas. Podejrzenia może wzbudzić sytuacja, gdy dziecko dobrze czuje się wykonując rutynowe czynności. Jeżeli dziecko przez kilka godzin wykonuje tą samą czynność, warto porozmawiać o tym ze specjalistą.Równie ważnym symptomem, który może świadczyć o spektrum autyzmu, jest wpatrywanie się w jeden punkt przez długi czas. Dzieci z autyzmem lubią powtarzające się czynności. Może to być wielogodzinne wpatrywanie się w wskazówki zegara, pranie w pralce czy wycieraczki samochodu.

Widoczne symptomy, mogące sugerować zaburzenia ze spektrum autyzmu często zostają zauważone, gdy dziecko zaczyna nawiązywać pierwsze formy kontaktu z innymi.Niektóre dzieci z autyzmem nie przywiązują się do osób, które cyklicznie pojawiają się w domu. Na pierwszy rzut oka, wygląda to jakby ignorowało przyjazd babci czy cioci, ale w rzeczywistości może to być sygnał zaburzeń.Warto zwrócić uwagę, czy dziecko niezbyt lubi dotyk lub wręcz nie pozwala dotykać swojej osoby. U nieco starszych dzieci, które umieją już wypowiadać pierwsze słowa, a mimo tego nie widzą chęci i potrzeby w nawiązywaniu kontaktu i przeprowadzaniu pierwszych prób rozmów, może to być wynikiem pierwszych sygnałów zaburzonych interakcji społecznych.Zdarza się, że dzieci z autyzmem powielają cały czas usłyszany w telewizji komunikat, np. w formie sloganu reklamowego. Zdania powtarzane są w kółko, bardzo często bez sensu i odpowiedniego kontekstu

Należy również zwrócić uwagę na zachowania stereotypowe, które mogą wyglądać jak machanie rękami bez przyczyny lub kręcenie się w kółko przez dłuższy czas. Zachowania te są dość specyficzne, a rodzice są w stanie zauważyć czy jest to chwilowa zabawa czy cyklicznie powracająca, nieuzasadniona czynność. Warto zwrócić uwagę na takie szczegóły jak przywiązywanie się do przedmiotów codziennego użytku. Co prawda większość osób miała w dzieciństwie ulubiony kubek, talerz czy zabawkę, natomiast niepokojącym sygnałem mogą być sytuacje, gdy dziecko akurat nie może z tych przedmiotów skorzystać. Nie powinno reagować nadmiernym gniewem, agresją czy paniką. Każde takie zachowanie może sugerować zaburzenie ze spektrum autyzmu. Warto także obserwować nawyki i przyzwyczajenia dziecka. Niepokojąca może być nieadekwatna do sytuacji reakcja, gdy np. ominiemy podczas powrotu do domu charakterystyczne miejsce lub wydarzy się coś nieprzewidzianego, może to być jednym z sygnałów charakterystycznych dla dzieci z autyzmem.

Kolejnym aspektem, na który warto zwrócić uwagę są nietypowe lub intensywne reakcje na dźwięki, zapachy, faktury, światło lub inne bodźce np. zakrywanie uszu i płacz w reakcji na zwykłe dźwięki, unikanie dotyku, domaganie się jedzenia tylko jednego rodzaju pokarmów, duża niechęć do dotykania niektórych powierzchni – piasku, plasteliny, mokrych chusteczek itd.

 Autyzm – objawy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym

W związku ze zwiększaniem się trudności zadań społecznych, objawy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym stają się bardziej widoczne i łatwiej je diagnozować. Zalicza się do nich m.in.

• brak zainteresowania zabawami grupowymi lub dziwaczny sposób nawiązania kontaktów społecznych,
• schematyczne, mało kreatywne zabawy, brak tzw. zabawy funkcjonalnej (opartej na wyobraźni i naśladowaniu),
• brak rozumienia sytuacji i zasad społecznych,
• ograniczone rozumienie mowy,
• brak umiejętności podtrzymywania rozmów,
• naleganie na niezmienność w środowisku, opór przed zmianami, reagowanie na zmiany lękiem czy wybuchami złości,
• zaabsorbowanie pojedynczymi szczegółami, cechami przedmiotu lub problemami,
• koncentracja na jednym lub kilku szczególnych, wąskich zainteresowaniach,
• mechaniczny sposób uczenia się (bez zrozumienia),
• trudności w zakresie myślenia abstrakcyjnego oraz porządkowania i przetwarzania informacji,
• brak umiejętności przypisania innym stanów psychicznych,
• nadmierna impulsywność i aktywność, rzadkie używanie gestów,
• stereotypowe ruchy (np. trzepotanie rękami, klaskanie, kołysanie się czy chodzenie w kółko),
• nadwrażliwość lub obniżona wrażliwość na bodźce zmysłowe,
• niezwykłe zainteresowanie bodźcami sensorycznymi (np. nadmierne obwąchiwanie lub dotykanie przedmiotów, fascynacja obracającymi się obiektami).

Wszystkie wspomniane wyżej przykłady mogą się pojawić u dzieci z autyzmem, ale są to tylko przykłady zachowań i sytuacji, które ze względu na indywidualność każdego zaburzenia, mogą przybierać zupełnie inną formę i należy je rozpatrywać jedynie w kategoriach wskazówki o tym jak rozpoznać sygnały autyzmu.Spektrum autyzmu charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem zaburzeń, które mogą objawiać się w bardzo indywidualny sposób. Warto mieć na uwadze, że wystąpienie pojedynczych z wymienionych przez nas sygnałów, nie oznacza jeszcze autyzmu, ponieważ trudność diagnozy polega również na wykluczeniu innych, podobnych zaburzeń.

Drogi Rodzicu, jeśli niepokoi Cię rozwój Twojego dziecka, warto zgłosić się do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej albo skontaktować się z organizacjami pozarządowymi czy ośrodkami prowadzącymi terapię dzieci z autyzmem. Tam będziesz mógł podzielić się obawami ze specjalistą, wyjaśnić wątpliwości i w razie potrzeby zostaniesz pokierowany na dalszą diagnozę.

Paulina Machowska

Justyna Pomykała