Zaburzenia percepcji słuchowej u dzieci przedszkolnych

„Słyszeć nie znaczy słuchać,
bo słuch jest zmysłem, a słuchanie sztuką”

                Mowa, muzyka, hałasy…- przeróżne dźwięki to wrażenia słuchowe, które możemy codziennie odbierać. Doświadczanie ich jest jednym z kanałów, dzięki którym poznajemy świat, jaki nas otacza. Małe dzieci słysząc mowę bliskich osób reagują ożywieniem. Gdy do ich uszu docierają nieznane im lub nieprzyjemne dźwięki, reagują niepokojem i lękiem. Warto nadmienić, że okres przedszkolny (3-6 lat) to kluczowy czas w rozwoju dziecka, szczególnie w zakresie mowy, komunikacji i poznawania świata. Jednym z fundamentów tych procesów jest sprawnie funkcjonujący tzw. system słuchowy – nie tylko w aspekcie fizjologicznym (słuch fizyczny), ale także poznawczym, czyli percepcja słuchowa. Zaburzenia w tym obszarze mogą poważnie utrudniać rozwój językowy, emocjonalny
i społeczny dziecka. Mimo, iż może mieć ono prawidłowy słuch fizyczny, a więc dobrze słyszeć, może wykazywać trudności w rozumieniu, przetwarzaniu i interpretowaniu bodźców dźwiękowych. Takie trudności nazywamy zaburzeniami percepcji słuchowej. Mogą one negatywnie wpływać nie tylko na rozwój mowy, ale także na naukę czytania i pisania.

Czym jest percepcja słuchowa?

Percepcja słuchowa (czyli słuchowe przetwarzanie informacji) to zdolność do odbierania, różnicowania, lokalizowania, zapamiętywania i rozumienia dźwięków, w tym także mowy. Dzięki percepcji słuchowej dzieci uczą się aktywnie słuchać, co z kolei jest potrzebne, by nabywały mowę droga werbalną. Potrafią również rozpoznawać różnice między dźwiękami, zapamiętywać sekwencje słowne, rozumieć polecenia, a także uczyć się mówić
i czytać.

Do głównych funkcji percepcji słuchowej należą:

• Słuch fonemowy – zdolność do rozróżniania dźwięków mowy (fonemów),
• Słuch tonalny – rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków pod względem wysokości, natężenia czy barwy,
• Słuchowy zakres pamięci – zapamiętywanie i odtwarzanie sekwencji dźwięków lub słów,
• Analiza i synteza słuchowa – dzielenie słów na sylaby i głoski, składanie poszczególnych wyrazów z głosek,
• Rozumienie mowy – zdolność do interpretowania i rozumienia wypowiedzi innych osób.

Zaburzenia percepcji słuchowej u dzieci przedszkolnych polegają na trudnościach w odbiorze i przetwarzaniu informacji dźwiękowych, mimo braku uszkodzeń narządu słuchu. Dziecko słyszy dźwięki, ale nie potrafi ich prawidłowo zinterpretować. Trudności mogą dotyczyć mowy innych osób, rozróżniania podobnych dźwięków, lokalizowania źródła dźwięku, czy zapamiętywania prostych i złożonych słownych instrukcji.

Przyczyny zaburzeń percepcji słuchowej:

• Niedojrzałość układu nerwowego – szczególnie u dzieci urodzonych przedwcześnie lub z obciążonym wywiadem okołoporodowym,
• Przewlekłe infekcje uszu (np. wysiękowe zapalenie ucha środkowego) – nawet przejściowe pogorszenie słuchu może zakłócić rozwój percepcji słuchowej,
• Zaburzenia integracji sensorycznej – trudności z przetwarzaniem bodźców zmysłowych,
• Dziedziczność i czynniki genetyczne – zaburzenia mogą występować rodzinnie.
• Zaburzenia neurologiczne – np. w wyniku uszkodzeń OUN,
• Zaburzenia rozwojowe – np. autyzm, ADHD.

Najczęstsze objawy zaburzeń percepcji słuchowej u dzieci w wieku przedszkolnym:

• trudności w rozumieniu poleceń słownych, szczególnie w hałaśliwym otoczeniu,
• częste prośby o powtórzenie wypowiedzi,
• mylenie podobnie brzmiących słów lub dźwięków (np. „t” i „d”, „k” i „g”, „p” i „b”),
• mowa bezdźwięczna,
• problemy z koncentracją uwagi podczas wypowiedzi nauczyciela lub rodzica,
• opóźniony rozwój mowy lub nieprawidłowa artykulacja,
• trudności z nauką piosenek, wierszyków i rymowanek,
• męczliwość w sytuacjach wymagających słuchania,
• nadwrażliwość na dźwięki lub ich ignorowanie,
• trudności z analizą i syntezą słuchową (problemy z dzieleniem słów na sylaby
  i głoski),

Terapia i wspomaganie rozwoju percepcji słuchowej:

• zajęcia logopedyczne - rozwijanie słuchu fonemowego, analiza i synteza słuchowa, ćwiczenia pamięci słuchowej,
• zajęcia korekcyjno-kompensacyjne - ukierunkowane na rozwój funkcji poznawczych,
• trening słuchowy - metodą Tomatisa, Warnkego,
• ćwiczenia muzyczne i rytmiczne - piosenki, rytmizacja, zabawy z dźwiękiem,
• gry i zabawy słuchowe - rozpoznawanie dźwięków, segregowanie dźwięków, „echo słowne”,
• praca z rodzicami - dostarczanie prostych wskazówek do codziennego treningu
  w domu.

Warto nadmienić, że chociaż przedszkolaki nie potrafią jeszcze czytać, to słuchanie czytanych im książeczek stanowi doskonałą okazję do ćwiczeń procesów przetwarzania informacji, niezbędnych w przyszłości, gdy już opanują tę umiejętność. Ważna jest więc uważna obserwacja dzieci przez rodziców, nauczycieli i specjalistów, a w przypadku trudności szybkie podjęcie działań diagnostycznych i terapeutycznych, co pozytywnie wpłynie  na efektywność prowadzonych form stymulacji. Dzięki odpowiedniej terapii
i wsparciu możliwe będzie znaczące poprawienie funkcjonowania dziecka i stworzenie mu warunków do harmonijnego rozwoju.

                                                                                Opracowała: Marta Zawadzka

Literatura:

1. Mauer A., red., Dźwięki mowy, program kształtowania świadomości fonologicznej dla dzieci przedszkolnych, Kraków
2. Zakrzewska B., Trudności w czytaniu i pisaniu, modele ćwiczeń, Warszawa,
3. Kapucińska‑Kozakiewicz J., Baj‑Lieder M., Terapia pedagogiczna w przedszkolu
   z elementami SI. Zaburzenia przetwarzania słuchowego. Literka.pl. Literka
4. Kłosowska A., Zaburzenia przetwarzania słuchowego u dzieci w wieku przedszkolnym. Zbiór dobrych praktyk dla nauczycieli i rodziców. Literka.pl. Literka
5. Gajdemska-Koguciuk A., Percepcja słuchowa, Strefa Logopedy
6. Dudzik D., Ćwiczenia słuchu fonematycznego, Strefa Logopedy